اطفا حریق
اطفا حریق به‌منظور جلوگیری از گسترش آتش و خاموش‌کردن آن انجام می‌شود تا در نهایت آسیب‌وارده به جان و مال افراد را به‌حداقل برساند. معمولا در این عملیات از سیستم‌های متفاوتی برای خاموش‌کردن آتش در یک محل و جلوگیری از گسترش آن استفاده می‌شود. سیستم‌های مهارکننده آتش با استفاده از آب، گاز یا مواد دیگر آتش‌سوزی را کنترل می‌کنند. این سیستم‌ها از سه بخش تشخیص‌دهنده، هشداردهنده و کنترل پنل تشکیل می‌شوند. عملکرد اکثر سیستم‌های مهارکننده آتش، یکسان است.
اطفا حریق چیست؟
اطفا حریق عملی است که با مهار آتش در یک منطقه خاص و خاموش‌کردن آن به‌منظور کاهش تاثیر آتش صورت می‌گیرد. در واقع تمام تلاشی که از لحظه کشف آتش تا لحظه خاموش‌کردن کامل آن انجام می‌شود را شامل خواهد شد. به عبارت دیگر، اقدامات مربوط به کنترل آتش، بخشی از عملیات مهار آن به‌حساب می‌آیند.
آتش‌نشانان معمولا برای انجام این عملیات تدابیر خاصی را اتخاذ می‌کنند که منجر به موفق شدن آنها در کنترل آتش در شرایط خاص می‌شود و از سرایت آتش به مناطق دیگر ممانعت به‌عمل می‌آورند. اغلب سیستم‌های مهارکننده آتش با یک سیستم اعلام حریق ارتباط دارند و درصورت وقوع آتش‌سوزی به افرادی که در محل هستند، هشدار می‌دهند.
این سیستم‌ها پس از فرستادن سیگنال‌های هشداردهنده، فرآیند فرونشاندن شعله‌ها را با آب، موادشیمیایی خشک و یا موادشیمیایی مرطوب آغاز می‌کنند.
معرفی انواع سیستم‌های اطفا حریق
در عملیات مهار آتش از محصولات مختلفی برای جلوگیری از رشد و گسترش آتش استفاده می‌شود که بر یک از این محصولات سیستم اطفاء حریق گفته می‌شود. به‌طور کلی سیستم‌های مورداستفاده در این عملیات را می‌توان به دو دسته سیستم دستی و اتوماتیک تقسیم‌بندی کرد که هر کدام از زیرمجموعه‌هایی تشکیل شده‌اند.
در حقیقت سیستم‌های دستی به تجهیزاتی گفته می‌شود که در هنگام استفاده از آنها نیروی انسانی لازم است. به‌عبارت دیگر بدون به‌کار گرفتن نیروی انسانی این سیستم‌های دستی در مهار آتش عملا کاربردی ندارند. یکی از رایج‌ترین تجهیزات در سیستم‌های دستی مهار آتش، کپسول‌های آتش‌نشانی به‌شمار می‌روند.
درحالی‌که سیستم‌های اطفا از تجهیزات اتوماتیک و پیشرفته شکل می‌گیرند که به محض اعلام شروع آتش به‌صورت خودکار فعال می‌شوند. انواع سیستم‌های مهار آتش چه به‌صورت دستی و چه به‌صورت اتوماتیک شامل موارد زیر می‌شوند:
سیستم اطفا حریق مه‌آب (Water Mist)
در این سیستم آب یونیزه‌شده به‌صورت قطرات بسیار ریز و مثل غبار بر روی آتش اسپری می‌شود. به‌همین‌دلیل این سیستم به‌عنوان مه‌آب نیز شناخته شده است. در واقع این سیستم با خنک‌سازی محیط و شعله عملیات مهار آتش را انجام می‌دهد.
در حین مهار آتش با پاشیده‌شدن قطرات بسیار ریز آب، عملیات تبخیر صورت می‌گیرد و پس از خاموش‌شدن آتش هیچ اثری از آن باقی نمی‌ماند. ازآنجایی‌که در این سیستم مواد مضر به‌کار نمی‌رود آن را بسیار دوست‌دار محیط‌زیست می‌دانند.
از سیستم اطفا حریق مه‌آب معمولا برای خاموش‌کردن آتش‌سوزی در ساختمان‌های تجاری، تاسیسات صنعتی و سایر مکان‌ها در مقیاس بزرگ استفاده می‌شود. این سیستم برای خاموش‌کردن آتش ناشی از مواد زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
- جامدات قابل اشتعال همچون چوب، کاغذ و منسوجات
- مایعات با قابلیت اشتعال مانند بنزین، گازوئیل و پارافین
- گازهای قابل اشتعال همچون متان، پروپان و هیدروژن
- برق مانند کامپیوتر و بخاری برقی
- وسایل پخت‌وپز مانند سرخ‌کن
سیستم اطفا حریق ورتکس (Vortex)
سیستم اطفای حریق ورتکس، همانند سیستم مه‌آب عمل می‌کند با این تفاوت که ترکیبی از گاز نیتروژن و آب یونیزه‌شده در این سیستم مورداستفاده قرار می‌گیرد. در واقع در این سیستم آب در اثر فشار نیتروژن به ذرات بسیار ریز ۱۰ میکرونی تبدیل می‌شود و بعد از ترکیب با گاز نیتروژن، از طریق نازل بر روی آتش اسپری خواهد شد. در این سیستم هیبریدی ذرات آب برای خنک‌کردن آتش و محیط و گاز نیتروژن جهت کاهش میزان اکسیژن به‌طور همزمان استفاده می‌شوند.
سیستم اطفا حریق گازی هالون (Halon)
در این سیستم انواع گازهای بی‌اثر ازجمله نیتروژن، هلیوم و آرگون به‌کار می‌رود. زیرا این گازها در مهار کردن حریق موثر هستند و به‌سرعت آتش را خاموش می‌کنند، بدون اینکه بقایایی از این گازها باقی بماند. در حقیقت این سیستم هم برای افراد و هم برای محیط‌زیست بی‌خطر است. بنابراین از آن برای خاموش‌کردن آتش ناشی از برق و جامدات، مایعات و گازهای قابل اشتعال در مکان‌های پرجمعیت استفاده می‌شود.
سیستم اطفا حریق آبی اسپرینکلر (Sprinkler)
سیستم اسپرینکر یک سیستم اتوماتیک به‌حساب می‌آید که از شبکه لوله‌کشی تشکیل می‌شود و در سقف یا دیوار قرار می‌گیرد. این سیستم با استفاده از آب، آتش یک محل را خاموش می‌کند. این نوع سیستم مهار آتش دارای سنسورهای حرارتی است. زمانی‌که دمای یک محل به درجه خاصی برسد، این سیستم با پاشیدن آب به خنک‌کردن و خاموش‌شدن سریع و کارآمد آتش قبل از گسترش آن کمک خواهد کرد.
بنابراین در برخی شرایط، ازجمله آتش‌سوزی‌های ناشی از گاز و نفت که آب می‌تواند آتش را تشدید کند و در محل‌هایی که تجهیزات و دارایی حساس به آب وجود دارد، استفاده از این سیستم اطفاء حریق توصیه نمی‌شود. درحالی‌که سیستم اسپرینکلر برای پارکینگ، انبارها و مخازن نگهداری جامدات قابل اشتعال همچون چوب، کاغذ و منسوجات و هتل‌ها مناسب درنظر گرفته خواهد شد.
سیستم اطفا حریق پودری یا ذرات معلق آیروسل (Aerosol)
در این سیستم برای مهار آتش از ذرات ریز جامد به قطر کمتر از ۱۰ میکرومتر استفاده می‌شود که به‌صورت مه بر روی آتش پاشیده خواهند شد. ازاین‌رو این سیستم به‌عنوان سیستم پودری شناخته خواهد شد. سیستم پودری اغلب برای خاموش‌کردن آتش‌سوزی‌های ناشی از برق و جامدات، مایعات و گازهای قابل اشتعال مورداستفاده قرار می‌گیرد.
استفاده از این سیستم اطفا برای محیط‌های بسته مناسب نیست، زیرا گاز و پودر خشک موجود در آن قابل استنشاق هستند. ازطرفی تمیزکردن پودر برجای‌مانده پس از مهار آتش آسان نیست.
سیستم اطفا حریق فوم (Foam)
در این سیستم برای مهار آتش از فوم که یک ترکیب شیمیایی است و آب استفاده می‌شود. زمانی‌که فوم بر روی شعله‌های آتش قرار می‌گیرد و مانع از رسیدن هوا به آن می‌شود و از این طریق آتش را خاموش می‌کند. از فوم برای خاموش‌کردن آتش‌سوزی ناشی از جامدات و مایعات قابل اشتعال استفاده می‌شود.
این سیستم به‌دلیل برخورداری از قدرت و سرعت زیاد در مهار آتش برای مکان های بزرگ تجاری و تاسیسات صنعتی مناسب است. این سیستم نه‌تنها حداکثر ایمنی را تضمین می‌کند، بلکه بسیار مقرون‌به‌صرفه خواهد بود.
نحوه عملکرد انواع سیستم‌های اطفا حریق
سیستم‌های اطفا دارای حسگرهای دود و حرارت هستند. با به‌وجودآمدن دود در فضا یا با بالا رفتن دما این حسگرها فعال می‌شوند و زنگ هشدار به‌صدا درمی‌آید. بنابراین از این طریق افرادی که در ساختمان هستند از وقوع آتش‌سوزی باخبر می‌شود.
این سیستم‌ها معمولا به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که برای مهار آتش از گاز، آب، پودر خشک یا فوم استفاده می‌کنند. این مواد به‌عنوان عوامل سرکوب‌کننده آتش عمل خواهند کرد. نحوه عملکرد آنها بدین صورت است که با حذف گرما یا اکسیژن یا با ایجاد اختلال در واکنش‌های شیمیایی از گسترش آتش در محیط ممانعت به‌عمل می‌آورند.
پس از فعال‌شدن حسگرهای سیستم اطفای حریق عوامل سرکوب‌کننده آتش را از طریق شلنگ‌ها و نازل‌های متصل به سیلندر به محل آتش‌سوزی ریخته می‌شوند. پس از خاموش‌شدن شعله‌ها، برای اطمینان از ایمنی کامل، باید مواد به‌جای مانده پاک شوند.
زیرا برخی از مواد مهارکننده آتش سمی هستند و استنشاق یا بلعیدن آنها برای انسان مضر خواهد بود. نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که تمامی این تجهیزات باید تاییدیه آتش نشانی داشته باشند.
معرفی اجزا تشکیل‌دهنده اطفاء حریق
سیستم‌های مهارکننده آتش به‌عنوان محبوب‌ترین ابزارهای حفاظتی-امنیتی شناخته شده‌اند. این سیستم‌ها از سه بخش اصلی تشکیل می‌شوند که به آنها قدرتی عالی و عملکردی دقیق می‌بخشد. اجزای تشکیل‌دهنده این سیستم‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
بخش تشخیص‌دهنده آتش
این بخش در سیستم اطفا حریق شامل دتکتورها دودی، حرارتی، شعله‌ای، گاز می‌شود. دتکتورهای دود نسبت به دود ناشی از آتش‌سوزی حساس هستند. دتکتورهای حرارتی با بالارفتن دما فعال می‌شوند. دتکتورهای شعله‌ای به مادون قرمز یا فرابنفش حساسیت دارند و در مکان‌های سرد همچون اتاق سرور استفاده می‌شوند. دتکتورهای گاز، گازهای قابل اشتعال را تشخیص می‌دهند و درصورت وجود گاز در فضا قبل از وقوع آتش‌سوزی به افراد هشدار خواهند داد.
بخش اعلام حریق
این بخش در سیستم اطفا شامل فلاشرها و آژیرها می‌شود. آژیرها معمولا صوتی با ۶۵ دسی‌بل تولید می‌کنند. صدای آژیر سیستم اطفا باید منحصربه‌فرد و متمایز با صدای آژیر سرقت انتخاب شود. در این سیستم‌ها فلاشرها معمولا به‌صورت چراغ‌های چشمک‌زن هستند.
کنترل پنل
مرکز کنترل یا کنترل پنل این سیستم مسئولیت ارتباط بین دتکتورها و بخش هشداردهنده را برعهده دارد. به‌طور معمول کنترل پنل در دو نوع متعارف و آدرس‌پذیر هستند.
جمع‌بندی
سیستم اطفا حریق در انواع مختلف و برای خاموش‌کردن، کنترل یا جلوگیری از گسترش آتش طراحی شده است. این سیستم با استفاده از آب، گازهای بی‌اثر، یا ترکیبات شیمیایی خاص عملیات مهار آتش را انجام می‌دهد. این سیستم‌ها داری حسگرهایی هستند که درصورت وقوع آتش‌سوزی فعال می‌شوند. اکثر این سیستم‌ها به‌عنوان یک سیستم حفاظتی بلافاصله پس از تشخیص گرما یا دود به‌طور خودکار عملیات مهار آتش را آغاز می‌کنند.